Cieszyn - legendy i czasy dawne

Kasztelania cieszynska.

   Potrzeby gospodarcze, a takze koniecznosc zapewnienia czlonkom plemienia bezpieczenstwa wymagaly od Goleszyczan budowy grodow. Kazdy z nich ulokowany byl w centrum lokalnego osadnictwa, tak, by okoliczni mieszkancy mogli rychlo schronic sie w czasie zagrozenia. W grodach tych gromadzono rowniez nadwyzki zywnosci, ktore mogly sie okazac niezbedne w przypadku klesk zywiolowych lub wojny. W owych grodach wreszcie gromadzili sie dorosli czlonkowie plemienia na wiecach, na ktorych podejmowano decyzje dotyczace spraw calego plemienia, badz jego lokalnej spolecznosci. Tworzyla ona wspolnote terytorialna zwana opolem. Opole bejmowalo powierzchnie od kilkudziesieciu do kilkuset kilometrow kwadratowyc, przy czym wielkosc opola zalezala od gestosci zaludnienia danego terenu. Taka wlasnie wspolnote terytorialna tworzyli mieszkancy wschodniego pasma osadniczego Goleszycow, zasiedlajacy przestrzen od okolic Skoczowa po Goleszow za wschodzie, oraz Cierlicko na poludniu i Karwine na zachodzie. Byc moze zreszta, ze w okolicach Skoczowa istnialo odrebne od cieszynskiego opole, przy czym domysl ten opieramy o fakt, iz w poblizu Skoczowa, w Miedzyswieciu, istnialo jeszcze jedno grodzisko. Teren ten posiadal swoiste granice: od poludnia wyznaczala je Ostrawica, od wschodu pasmo Beskidow, od polnocy bagniste obszary nadwislanskie, w okolicach pozniejszego Strumienia i na polnoc od tego miasta. Jedyna otwarta granice stanowil odcinek od Pruchnej po Karwine. Wlasnie ten naturalny uklad przestrzenny sprawil, ze przehistoryczni mieszkancy Ziemi Cieszynskiej stanowili wspolnote wraz z mieszkancami Rybnika, Wodzislawia i Raciborza.

   Centrum lokalnego opola stanowil Cieszyn, a pierwotnie wspominana juz Podobora. Kiedy jednak grod ten zostal zniszczony przez najazd wojsk Panstwa Wielkomorawskiego centralnym osrodkiem lokalnego opola stala sie Gora Zamkowa w Cieszynie, na ktorej zostal wzniesiony silnie umocniony grod, posiadajacy zreszta bardzo stare tradycje osadnicze. Gdy natomiast terytoria plemienia Goleszycow ( lub ich czesc ) weszly w sklad panstwa polskiego w czasach Mieszka I, a najpozniej Boleslawa Chrobrego, wowczas w oparciu o terytorium cieszynskiego opola zostala zorganizowana kasztelania, jako jeden z okregow polityczno administracyjnych panstwa polskiego. Taki stan trwal az do poczatkow XIV wieku, a wiec przez okolo 350 lat.

   Centrum kasztelanii stanowil grod, zapewniajacy kasztelanowi mozliwosc wypelnienia ciazacych na nim funkcji administracyjnych, sadawych i skarbowych, a w razie koniecznosci rowniez militarnych. Zaraze takze, w okresie wczesnej chrystianizacji ziem polskich, w grodzie kasztelanskim organizowano miejsca kultu i wznoszono swiatynie. Bylo to tym latwiejsze, ze czesto osady, w ktorych znajdowal sie grod kasztelanski, byly miejscowosciami, w ktorych odbywaly sie cotygodniowe targi, sciagajace ludnosc z okolicznych wiosek. Tym samym wiec mozna bylo gromadzic mieszkancow na mszach i obrzedach religijnych, prowadzic dzialalnosc katechizacyjna, ksztaltowac nawyk przestrzegania przykazan i przepisow koscielnych. Ze taka role przypisywano miedzy innymi osadom targowym ( w tym, wiec i kasztelanskim ) swiadczy fakt, ze we wszystkich krajach wczesnosredniowiecznej Europy, a wiec rowniez Polski, targi organizowano w niedziele, by okoliczna ludnosc mogla przy okazji brac udzial w mszach i sluchac nauk religijnych. Z praktyk tych rezygnowano dopiero wtedy, gdy wzrastala liczba kosciolow i kiedy wsrod ludnosci ugruntowal sie juz obowiazek przestrzegania przykazan i zwyczajow religijnych.

   W przypadku kasztelanii cieszynskiej tego rodzaju funkcje grodu kasztelanskiego sa tym bardziej czytelne, ze juz w XI wieku wzniesiono na jego terenie swiatynie: byla to zachowana do dzis rotunda pod wezwaniem swietego Mikolaja.

   Nalezy wspomniec, ze ludnosc przybywajaca na msze i targi przy okazji przedkladala przed kasztelanem sprawy sporne, zas w obowiazku kasztelana lezalo rozstrzyganie sporow i karanie ludzi, ktorzy dopuscili sie przestepstwa. W ten sposob grod kasztelanski przyczynial sie do wzrostu poczucia wspolnoty wsrod mieszkancow kasztelanii. Mowiac dzisiejszym jezykiem, wplywal na tworzenie sie swiadomosci lokalnej.

   Zrodla informuja nas bardzo wczesnie o istnieniu kasztelanii cieszynskiej. Po raz pierwszy zostala ona wymieniona w dokumencie papieza Hadriana IV juz 23 kwietnia 1155 roku. W XIII wieku natomiast liczba wzmianek o kasztelanach cieszynskich rosnie. Wiemy dzieki temu, ze kasztelania ta istniala wystarczajaco dlugi czas, by utrwalic sie jako odrebna jednostka terytorialna.

   Przyjmuje sie zazwyczaj, ze wokol grodu kasztelanskiego wyrastalo podgrodzie. Jest niewykluczone jednak, ze w przypadku Cieszyna i grodu kasztelanskiego na Gorze Zamkowej mozemy mowic o wspolnej egzystencji obu punktow osadniczych. Warto natomiast podkreslic, ze obecnosc grodu kasztelanskiego w Cieszynie wplywala pozytywnie na rozwoj tej osady, ktora jeszcze w XIII stuleciu przeksztalcila sie w miasto. Dzieki temu, kiedy u schylku XIII wieku dojdzie do podzialu ksiestwa opolskiego, Cieszyn, jako centrum osadnicze jednego z wazniejszych okregow tego panstwa dzielnicowego, mógł stać sie stolica nowego ksiestwa.