Narodziny Górnego Śląska

Narodziny Górnego Śląska

   Przez całe wczesne średniowiecze, czyli aż do końca XIII wieku, terytroium rozciągające się od Jabłonkowa, na południowy wchód od Cieszyna, aż po Olesno na północy oraz od Siewierza po Głogówek, zwane było księstwem opolskim, lub, okresowo - opolsko -raciborskim. Przez cały tenże czas wobec tego księstwa nigdy nie użyto nazwy Śląsk!

   Jak wiemy jednak, około 1281 r. z jednolitego dotąd księstwa opolskiego powstały 4 nowe dzielnice: opolska, raciborska, cieszyńska i bytomska. Ich książęta, synowie zmarłego Władysława, tytułowali się jako książęta opolscy, panowie na... ( na przykład książę Mieszko I cieszyński tytułował się jako książę opolski, pan na Cieszynie. Ich synowie jednak na ogół ograniczali swoją tytulaturę do własnego księstwa: w przypadku Kazimierza Cieszyńskiego brzmiała ona Casimirus, Dei gratia dux Tessinensis: Kazimierz, z Bożej łaski książę cieszyński. Ten stan rzeczy trwał aż do połowy XIV wieku, kiedy to powoli na oznaczenie całości interesującego nas terytorium zaczęto wprowadzać określenie Śląsk. Zmiana ta była konsekwencją szeregu wydarzeń. Pierwszą z nich było przejście dawnego księstwa opolskiego pod panowanie czeskie. Należało w jakiś sposób odróżnić ten nabytek od sąsiednich Moraw, tym bardziej, że tutejsi mieszkańcy sami dostrzegali swoją odrębność w stosunku do Morawian(i tym bardziej do bardziej odległych Czechów). Zarazem dla króla czeskiego Jana Luksemburskiego - jak to wynika jednoznacznie z tytulatury dyplomatycznej - książęta późniejszego Górnego Śląska i ich poddani byli Polakami. Zważywszy jednak, że byłe księstwo opolskie znajdowało się poza granicami na powrót zjednoczonej Polski, a zarazem było rozbite na wspomniane dzielnice, należało w jakiś sposób tę odrębność podkreślić.

   Nie ukształtowała się na oznaczenie owego terenu nazwa księstwo opolskie, gdyż nazwa ta mogłaby być odbierana przez lokalnych książąt jako sygnał roszczeń do zwierzchnictwa nad całym terytorium przez właściwych książąt opolskich. W ten sposób przyjęła się dla tego terenu nazwa Śląsk, która dotychczas odnosiła się do terytorium, które dzisiaj znamy pod nazwą Dolnego Śląska. Należy jednak zaznaczyć, że - na przykład w księstwie cieszyńskim nazwa ta wprowadzała się opornie. Książę Przemysław Noszak jeszcze w latach siedemdziesiątych XIV wieku konsekwentnie tytułował się godnością księcia cieszyńskiego, pana na Cieszynie i Wielkim Głogowie ( na Dolnym Śląsku), lub tylko jako książę cieszyński.

   W miarę upływu czasu lokalni książęta, w tym przede wszystkim cieszyńscy i opolscy poszerzali zasięg terytorialny swojej władzy o coraz to nowe regiony późniejszego Górnego Śląska. I tak, książę Kazimierz Cieszyński wszedł w posiadanie Siewierza. Jego syn, Przemysław Noszak uzyskał połowę księstwa bytomskiego. Okresowo również ponawiał rządy nad księstwami oświęcimskim i zatorskim. W rękach książąt cieszyńskich znajdowały się również inne skrawki byłego księstwa opolskiego, a także niektóre nabytki na Dolnym Śląsku, w tym między innymi wspomniany już (Wielki)Głogów. Książęta opolscy natomiast doprowadzili w XV wieku do przejęcia większości księstwa raciborskiego. Procesy te w znaczący sposób przyczyniały sie do podtrzymania rozumienia dawniejszej, trzynastowiecznej wspólnoty regionu i jego zasięgu.

   Częste kontakty rodzinne, wpierw synów Władysława opolskiego, a następnie jego wnuków i prawnuków, a także towarzyszącego im rycerstwa prowadziły w konsekwencji do utrwalenia poczucia jedności zarówno wśród książąt tej dzielnicy, jak i tutejszego najpierw rycerstwa, a następnie szlachty również w drugiej połowie XIV i w XV wieku. Analogicznie również mieszczaństwo, zaopatrujęce dwory książęce w różnorakie towary poddane było procesowi integracyjnemu, nawet pomimo toczącej się pomiędzy nimi walki konkurencyjnej. W ślad za tym szło podtrzymywanie poczucia więzi regionalnej mieszkańców byłego jednolitego księstwa opolskiego. Przy zrozumieniu wspólnoty z mieszkańcami Śląska Wrocławskiego utrzymywała się tutaj natomiast świadomość odrębności w stosunku do mieszkańców Moraw i Czech.

   Pomimo podobnego położenia politycznego (przynależność do Krajów Korony Świętego Wacława ) mieszkańcy omawianego terenu byli świadomi pewnej odrębności w stosunku do Śląska Wrocławskiego, przy czym uwaga ta odnosi się do wszystkich warstw społecznych. W rodzinach książęcych pamiętano wprawdzie, że ich praprzodek był wspólny dla obu części Śląska ( Władysław Wygnaniec: na tej podstawie zresztą Piastowie Śląscy co pewien czas przemyśliwali o koronie polskiej), jednak zarazem pamiętano i o tym, że w ostateczności linie piastowskie Śląska Wrocławskiego i Opolskiego wywodziły się od dwóch jego synów. Różne też były dalsze losy obu linii książęcych, różne opcje polityczne. Tym samym też rycerstwo, a następnie szlachta poszczególnych dzielnic uczestniczyły w niejako odrębnych nurtach polityki wewnętrznej. Wreszcie różny był stopień zaawansowania gospodarczego obu części Śląska, co, przy zdecydowanej przewadze Wrocławia, przyczyniało się do podtrzymywania odrębności również wśród tutejszego mieszczańswa. Wreszcie, w dalszym ciągu wyraźnie dawała się odczuć obecność dawnej przesieki wzdłuż Nysy Kłodzkiej, co stanowiło naturalną barierę dzielącą obie części Śląska.

   Z biegiem czasu powstała w ten sposób konieczność rozróżnienia terenu dawnego jednolitego księstwa opolskiego od Dolnego Śląska. W ten sposób narodził sie w XV wieku termin polityczno - geograficzny Dolny Sląsk i Górny Śląsk. Ten ostatni obejmował ziemie dawnego jednolitego księstwa opolskiego, położone wzdłuż Górnego biegu Odry i jej dopływów. Część ta posiadała własną reprezentację polityczną, bardzo często sprawowaną przez książąt cieszyńskich, którzy w wielu przypadkach nadawali ton życiu politycznemu na Górnym Śląsku, zaś Cieszyn był obok Opola nieformalą stolicą tego regionu.